Sanayi Devrimini Tetikleyen Unsurlar

Sanayi devrimi hangi ülkede başlamıştır, sanayi devrimi sonuçları, sanayi devrimi nedenleri, sanayi devrimi neden ingiltere’de başladı, sanayi devrimi osmanlıya etkisi, sanayi devrimini kim başlattı, sanayi devrimi sonrasında üretimde ne gibi değişiklikler olmuştur, sanayi devrimini hazırlayan altyapı, sanayi devrimini etkileyen faktörler, sanayi devrimini başlatan olay, Gibi sorular son zamanlarda arama motorlarında sıklıkla aratılan soru kalıpları olduğu bilinmektedir.

1.Giriş

Ortaçağ döneminde varlığını sürdüren devletler arasında ticaret büyük çoğunlukla kara yolları üzerine kurulan ticaret yolları vasıtasıyla gerçekleşiyordu. Ortaçağ Avrupa’sı bu dönemde hammadde kaynaklarından yoksundu, ekonomileri dışarıya bağımlıydı genellikle İpek Yolu, Baharat Yolu gibi büyük ticari yollar Avrupa kıtasında bulunan devletler için çok önemliydi, ticaret yolları üzerinde hakimiyetini sürdüren devletler zengin ve refah içinde yaşıyorlardı, Doğu Asya da kurulan ilk Türk Devletleri, Yakındoğu ve Anadolu bölgesinde kurulan Türk-İslam Devletleri belirli zaman aralıklarında ticaret yolları üzerinde hakimiyet kurmuşlardır. Anadolu Selçuklu Sultanı Aleaddin Keykubad döneminde ticaret yollarına ve dışarıdan gelen tüccarlara çok önemli ayrıcalıklar tanınmıştı, Anadolu içlerine ve şehirler arasında yeni yollar açılmış bu yollar üzerinde kervansaraylar, hanlar, çeşmeler inşa edilerek tüccarların barınma ihtiyaçları giderilmişti ayrıca devlet Anadolu toprakları üzerinde bir tüccarın malına bir zarar gelirse bunun zararını karşılaması gibi uygulamalarla bir nevi ticari mallar devlet sigortası kapsamına alınmıştır. Hindistan coğrafyasında kurulmuş olan Gazneliler gibi Anadolu Selçukluları da kervanlara askeri muhafızlar koymuşlar can ve mal güvenliğini devlet çok önemsemişti bu gibi adımlar, Asya ve Avrupa kıtaları arasında bir köprü vazifesi gören Anadolu için ticaretin daha fazla ilerlemesini sağladı bu dönemde bu gibi gelişmeler sonrasın da Anadolu da yaşayan tebaa ve devlet için ekonomik refah seviyesi gayet iyiydi fakat Avrupa için aynı şeyleri söylemek mümkün değildi. Avrupa’nın bu ticaret yollarına olan ihtiyacı onları bir nevi ticaret yolları üzerinde ki ülkelere bağlı kılıyordu.

2. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ateşli Silahları Etkin Kullanımı Ve Ticaret Yollarını Ele Geçirmesi

İstanbul’un Fatih Sultan Mehmet tarafından devasa savaş topları kullanarak fetih etmesi sonrası Avrupa’da feodal olarak derebeylerinin kontrolünde bulunan köylü sınıfı derebeylerinin kendilerine yaptıkları zulümlere karşı isyan etmiş ve derebeylerinin ikamet ettikleri yüksek duvarlı şatoları ateşli toplarla yıkarak Avrupa da merkezi yönetimin gelişmesine yol açmıştır. Bu durum ekonomide de kendisini gösterecektir eskiden şehir büyüklüğünde olan ekonomiler merkezi krallıkların kontrolü ele almasıyla büyüyecektir. İstanbul da bulunan bilim adamları İtalya’ya gittiler bu durum aslında Avrupa da yeni bir dönemin ayak sesleriydi bu bilim adamları eski Roma düşüncesini, sanatını, kültürünü Avrupa kıtasına hatırlatması sonucunda Rönesans ortaya çıktı daha sonra Almanya da kilisenin yozlaşmış öğretilerine karşı gelen Martin Luther ve taraftarları Avrupa kıtasında yeni bir dönemi başlattılar. Osmanlı İmparatorluğu, Yavuz Sultan Selim döneminde bu iki büyük ticari yolun kontrolünü ele geçirmişlerdi artık Doğu’dan gelen herhangi bir ticari ürün Osmanlı Topraklarından geçmeden Avrupa’ya ulaşamazdı, ayrıca Osmanlı İmparatorluğu ticari malların vergisini arttırmış ve Avrupalılar aldıkları ürünlere daha fazla ücret ödemeye başlamışlar ve bu durum onların belini bükmüştür.

3. Coğrafi Keşiflerin Başlaması Ve Sömürgecilik Faaliyetleri

Avrupalılar artık doğudan gelen ticari mallara fazla ücret ödemekten bıkmışlardı artık bir arayış içine girdiler, Pusula olmadan önce can ve gemi kaybı oldukça fazla oluyorken pusulayı kullanmaya başladıktan sonra gemi ve can kayıpları azalmış Avrupalı denizcilere bir güven gelmişti yeni bir ticari yol bulmak için çıktıkları yolda Afrika kıtasından dolanarak Hindistan kıyılarına ulaşmayı başardılar ayrıca daha sonraki akınlarda Amerika kıtasını keşfettiler. Bu gibi gelişmelerden sonra Avrupa Devletleri artık Osmanlı İmparatorluğunun kontrolünde olan İpek ve Baharat yoluna ihtiyaçları kalmamış İpek ve Baharat yollarının önemi de zaman içerisinde giderek azalmıştır. Avrupa da gelişen deniz ticareti ve keşfedilen yeni kıtada ki bol ve değerli kaynaklar Avrupa ülkelerinde sermaye birikimine yol açtı. Fransa, İspanya, ve Hollanda gibi Avrupa ülkelerinin donanmalarından daha büyük donanma kuran İngiltere sömürgelerini genişleterek devasa bir sömürge imparatorluğu kurdu. Bir yüzyıl süren keşiflerin sonucunda esir ticareti, korsanlık ve yaptığı savaşlarda genellikle galip olarak çıkması, jeopolitik konumu itibariyle bir ada ülkesi olması ve sahillerinin yani kara parçasının denize yüksek bir seviyede olması sebebiyle İngiltere topraklarına doğal bir koruma sağlıyordu bu gibi durumlar İngiltere’yi dünyanın en zengin ülkesi haline getirdi.

4. Sanayi Devrimi

İngiltere ayrıca İcatları tespit eden ve koruyan mali bir patent sistemi kurdu ve tarımda bireyciliğin gelişmesi toprak üzerinde özel mülkiyetin yaygınlaşması, Hintli dokumalara artan talep sonrasında ipliğin eğrilme tekniklerinin geliştirilmesi, maden ocaklarında biriken suların dışarıya daha hızlı şekilde atılma ihtiyacı sonrasında geliştirilmeye çalışılan su pompa sistemleri, İngiltere de çıkan kereste kıtlığı sebebiyle odun kömüründen elde edilen kaynakların azalması sonrasında taş kömürü gibi farklı enerji kaynakları kullanarak demir cevherinin şekillendirilmesinde kullanılmaya çalışılması, ipek bükmek için çıkrığın bulunması, dokuma mekiğin bulunması, hafifletilmiş çeliğin bulunması ve daha sonra çelik fabrikasının açılması, dokuma tezgahının bulunması, buhar makinesinin bulunması gibi gelişmeler sanayi devriminin ortaya çıkmasında önemli rol oynamıştır. Fabrikaların kurulmasıyla birlikte ticari ürünlerin hızlı ve çok üretilmesi sonrasında oluşan ürün fazlalığı İngiltere başta olmak üzere İngiltere’nin izinden giden diğer Avrupa ülkeleri ürettikleri ürünleri sömürgelerine veya modern üretim konusunda geri kalmış devletlerin pazarlarına satıyorlardı. Osmanlı İmparatorluğu üç kıtaya yayılmış toprakları ve bu topraklar üzerinde yaşayan milletler üzerinde tahakküm kurabilmiş bir devletti haliyle üreten bir ülke Osmanlı İmparatorluğu gibi bir pazarda kendi ürünlerini satmak ister, 16 Ağustos 1838 yılında İngiltere ve Osmanlı Devleti arasında Balta Limanı antlaşması imzalandı ve bu süreçten sonra İngilizler Osmanlı toprakları üzerinde kendi ürettikleri ürünleri devlete vergi ödemek şartıyla satabileceklerdi. Eskiden ticari gemiler kereste ve yelkenlerden yapılırdı, Buharlı motorların bulunmasından sonra ticari gemiler geliştirilmiş ve bu dönemlerde Buharlı motor gücüyle giden ve demir malzemesinden yapılan ticari gemiler ortaya çıktı ve eskiden taşınan yüklere oranla daha fazla yükler tek seferde taşınabiliyordu haliyle ticari deniz taşımacılığın gelişmesiyle üreten sanayi devi ülkelerin daha fazla büyümelerine yol açmıştır. Sömürge ülkeleri sömürdükleri yerlerdeki hammaddeleri taşıyabilmek için demiryollarına ihtiyaç duymuş ve kurdukları limanları demiryolu ağlarıyla birleştirerek bu yolla sömürdükleri ülkelerin hammaddelerini hızlı bir şekilde fabrikalarına taşımışlar; Ürettikleri malları gemi ve yük trenleriyle sömürdükleri ülkelerin pazarlarına ve sanayi üretimi düşük devasa pazarlara ulaştırmışlardır.

5. Sonuç

Osmanlı İmparatorluğunun İpek ve Baharat yollarına hakim olması sonrasında Avrupalıların yeni bir ticari yola ihtiyaç duymaları sebebiyle giriştikleri coğrafi keşifler, Avrupalılara yeni bir kapı açmıştır daha sonra yaygınlaşan sömürgecilik yoluyla elde edilen hammadde bolluğu üretimin hızlandırılmasına yol açmış ardından İngiliz mucitlerin geliştirdikleri buhar makineleri sanayi devriminin ortaya çıkmasına ve yeni fabrikaların kurulmasına daha sonra ise malların üretimi hızlanmış, hammadde ve üretilen malların bir yerden bir yere aktarımının geliştirilen yeni taşıma araçlarıyla hızlandırılması dış ticaretin, sanayi devriminin bir sonucu olduğu gibi aynı zamanda onun sebebini de teşkil ettiğini söyleyebiliriz.

Kaynakça

Kırpık, Güray. “Haçlılar ve ipek yolu.” Biliğ Türk Dünyası” Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar (62) (2012): 173-200.

KÜÇÜKKALAY, Arş Gör A. Mesut. “Endüstri devrimi ve ekonomik sonuçlarının analizi.” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2.2 (1997).

Diğer makaleleri okumak için tıklayınız.